De Essentie volgens Radio Gaga

Dominique maakte al jarenlang theater in Psychiatrisch Centrum Dr. Guislain-instituut, met patiënten en begeleiders. Op een bepaald moment vroegen ze hem iets te doen met kinderen in de psychiatrie. “Omdat we grote muziekfreaks zijn en stiekem graag radiopresentator zouden zijn, besloten Joris en ik dat radio maken wel leuk zou zijn”, vertelt Dominique. “Er kwamen vanzelf verhalen naar boven die verbonden waren aan de verzoeknummers. We voelden dat er echt iets schoons in zat, er komt een interne wereld naar boven die je anders nooit te zien krijgt.” Het idee kwam bij een productiehuis terecht, er werd een pilootaflevering ingeblikt, en Radio Gaga was geboren.

“Ik was gefascineerd door de psychiatrie”, zegt Joris. “Het is een wereld die je anders naar de dingen doet kijken. Voor veel mensen is de psychiatrie de marge van de samenleving. Tijdens de projecten in de psychiatrie waaraan ik meewerkte, merkte ik dat die mensen extra voelsprieten hebben die heel waardevol zijn, zowel in het theater als in de samenleving in het algemeen. Er zijn mensen met scherpe hoeken en kanten, maar we moeten die er niet willen afvijlen. Mensen die uit de band springen of buiten de norm vallen, die hebben we nodig: om de maatschappij kleur te geven.”

“In de samenleving rust er natuurlijk nog een groot taboe op psychische problemen”, gaat Dominique verder. “Er moet niet zoveel met je gebeuren om daar te belanden. Ik zie bij de patiënten vaak kenmerken die ik bij mezelf ook herken, maar dan uitvergroot. Wij hebben als acteurs het geluk dat we in het theater een uitlaatklep hebben gevonden, om even iemand anders te kunnen zijn. Andere mensen hebben dat niet altijd. Mocht je mij het theater afpakken, dan weet ik niet wat er zou gebeuren.”

"We hebben mensen die buiten de norm vallen nodig, om de maatschappij kleur te geven."

“Er wordt te weinig energie gestoken in het ‘herkenbaar maken’ van deze mensen voor de ‘normale’ wereld, of wat daarvoor moet doorgaan. Daarom maken we Radio Gaga”, aldus Joris. “We merken dat er zoveel vooroordelen bestaan over de patiënt, de vluchteling, andere minderheidsgroepen. De meerderheid is zogezegd normaal, en dat nemen we dan maar als norm. Doordat we alle dagen aangesproken worden op het programma, merk je hoe belangrijk het is dat het bespreekbaar gemaakt wordt. Voor ons wordt het stilaan evident, maar dat is het lang nog niet voor iedereen. Het is bijvoorbeeld belangrijk te weten dat er kinderen in psychiatrie zitten. Zelfs anno 2017 is het nog steeds nodig om dat ter sprake te brengen, zonder stigmatiseren.”

“Ook de zorgsector krijgt steeds vaker te maken met quota die gehaald moeten worden. Alles raakt geformatteerd, niet alleen in de zorg maar in de volledige samenleving. Daardoor belanden mensen ook steeds vaker in de psychiatrie. Het houdt zichzelf in stand.” Dominique is ervan overtuigd dat wat ze in Radio Gaga doen een job in de zorgsector zou moeten zijn. “Luisteren en tijd maken kan preventief en therapeutisch werken.”

Anti-verzuringscursus

Dominique en Joris zien Radio Gaga als een raam in een muur waarachter mensen geïsoleerd zitten. “Door dat raam kunnen zij hun verhaal naar buiten brengen, en tegelijk kunnen wij hen zien. Het zorgt voor verbinding met degene die luistert of kijkt”, vertelt Joris. “We hebben allemaal wel onze mening over vluchtelingen en psychiatrische patiënten, maar die komt niet altijd overeen met de werkelijkheid. Als je hun verhalen enkel kent van op de website van kranten, inclusief de onlinereacties: je zou van minder zuur worden. Wij proberen dan te zorgen voor een anti-verzuringscursus, door ‘de achterkant van het verhaal’ te brengen”, vult Dominique aan. “Met meer repressie en minder preventie ga je de maatschappij niet beter maken. Je lost het probleem niet op, je bestrijdt enkel de symptomen. Terwijl je de wortel moet aanpakken. Het is complex, dat geef ik grif toe, maar we moeten er wel aan beginnen.”

Toen Radio Gaga een paar dagen in het penitentiair landbouwcentrum in Ruiselede vertoefde, deed cipier Jacky volgende uitspraak in de caravan: ‘Geef de gevangenen meer verantwoordelijkheid: het zijn mensen, geen beesten.’ Joris gaat akkoord: “Door hen als beesten op te sluiten, kweek je agressie en radicaliteit, en gaan ze zich ook als beesten gedragen. Wie in Ruiselede zit, heeft al een heel traject achter de rug en is klaar voor zijn re-integratie in de maatschappij. In de meeste gevallen loont het: vertrouwen geven is vertrouwen krijgen. Als je naar hen luistert, merk je dat je snel hun vertrouwen kan winnen. Het gebeurt niet zo vaak dat mensen echt de tijd maken om naar hun verhaal te luisteren. Sommigen hadden voor het eerst in lange tijd het gevoel dat ze het waard zijn om naar geluisterd te worden.” “We peuteren niet, vragen niet naar details van de verhalen”, zegt Dominique. “Een blik of een traan zegt vaak meer dan duizend woorden. De pijn is vaak zo groot dat het daar niet meer over moet gaan. Als je het antwoord al kent, dan moet je het niet meer vragen. Wij zijn Luk Alloo niet.”

Verhalen die aan de ribben blijven kleven

Of ze veranderd zijn door Radio Gaga te maken? “Zeker, constant”, bevestigt Joris. “Dat is het fantastische aan wat we mogen doen. De gesprekken veranderen je, je neemt dingen – al dan niet bewust – mee in je eigen leven en er zijn geen zekerheden meer. We zijn nu dankbaarder voor onze eigen kansen en de wegen die ons eigen leven neemt. Niet alleen professioneel, maar vooral menselijk.” Dominique leeft ook bewuster: “Er komen zoveel verhalen binnen die blijven kleven aan je ribben. Je wordt je nog zoveel bewuster van het cliché ‘gezondheid is belangrijk’. Je leven kan in een flits veranderen. Voor je het weet zit je in het revalidatiecentrum in Pellenberg, of in de psychiatrie. Ik ga nu niet fundamenteel anders om met mijn medemens, maar ik wil me niet meer te vaak druk maken in futiliteiten.”

Zouden ze zelf een job in de zorgsector overwegen? “Ja en nee”, zegt Dominique. “We komen nu vaak in de psychiatrie, maar je komt daar niet binnen als therapeut maar als buitenstaander. Daardoor win je sneller het vertrouwen van de patiënten. Als externe kan je via een omweg vaak iets bewerkstelligen. Er is altijd wel een patiënt die door het toneel boven zichzelf uitstijgt, en dan zegt de therapeut: ‘Ik werk al tien jaar met die patiënt en dat is mij nog nooit gelukt. Wat hebben jullie met hem gedaan?’ Vaak werkt wat wij doen wel omdat het geen verplichte therapie is. In zekere zin werken we dus een beetje in de zorg, maar dan op een speelse manier. Cultuur, theater kan veel betekenen in de zorg. Hoeveel patiënten voelen niet de nood om eens iemand anders te kunnen zijn, even een andere rol te kunnen spelen? Daar leer je als mens veel uit. Ik zou zelf ook mijn theater niet kunnen missen. Dan ben ik mijn demonen in ieder geval al kwijt tegen dat ik thuiskom.”

(Dit interview verscheen oorspronkelijk in 2017. Naar aanleiding van de nieuwe reeks van Radio Gaga in 2021 delen we dit graag nog eens opnieuw.)