Geef jongeren hulp op maat

Te veel adolescenten in Europa vinden geen aangepaste en geïntegreerde geestelijke gezondheidszorg. ADOCARE, het consortium van Action for Teens en LUCAS (KU Leuven), onderzocht wat de tekorten zijn en gaf concrete richtlijnen en aanbevelingen.

Ongeveer de helft van de psychische klachten bij volwassenen ontstaat in de adolescentie. Hoewel veel van die klachten van voorbijgaande aard zijn, bestaat het risico dat ze zich verder ontwikkelen tot een acute of chronische aandoening. Multidisciplinaire zorgvoorzieningen voor adolescenten zijn in Europa echter schaars. ADOCARE bracht in tien lidstaten de tekorten in kaart, zowel op beleidsniveau, als op organisatorisch en klinisch niveau. Opvallend is dat in alle deelnemende lidstaten de jongeren, de professionals, de experten en de beleidsmakers op dezelfde pijnpunten wijzen. Het budget voor geestelijke gezondheid – zeker voor adolescenten – is zeer klein. Daarnaast zijn zorgpraktijken meestal niet gebaseerd op evidence-based onderzoek en wordt er al te vaak naar medicijnen teruggegrepen.

Alle belanghebbenden, en met name de jongeren zelf, wijzen op de betekenis van de eerstelijnszorg. Jongeren met een psychische klacht worden te vaak doorverwezen naar gespecialiseerde zorg, terwijl een directe en nabije zorg vaak erger kan voorkomen.

Toch is er een aantal veelbelovende projecten. In het onderzoeksrapport worden dertig goede praktijken gepresenteerd: een zeer gevarieerd aanbod dat de geestelijke gezondheid van de jeugd vooropstelt en zijn waarde heeft bewezen.

De aanbevelingen van ADOCARE

De richtlijnen en aanbevelingen kwamen tot stand dankzij de inbreng van diverse stakeholdergroepen. Ze bieden ondersteuning aan beleidsmakers, diensten en professionals via de beschrijving van directe acties. De aanbevelingen focussen op tien gebieden in de geestelijke gezondheidszorg.

Beschikbaarheid

Alle landen zouden volgens de onderzoekers moeten beschikken over een gebalanceerd zorgmodel. Het aanbod moet bestaan uit eerstelijnszorg voor mensen met veelvoorkomende problemen, tweedelijnszorg voor complexere problemen, en gespecialiseerde hulp voor intensieve of specifieke interventies. Een evenwichtig zorgmodel betekent ook een gelijkaardige verdeling tussen residentiele en ambulante zorg. Beide zorgvormen moeten even toegankelijk zijn. Voorzieningen kennen elkaar en zijn complementair. De overheid zorgt ervoor dat het model van getrapte zorg gevolgd wordt. Met andere woorden: er wordt eerst niet-gespecialiseerde hulp geboden. Niet alle gevallen van geestelijke gezondheidsproblemen vergen gespecialiseerde hulp. Huisartsen moeten problemen herkennen en eventueel doorverwijzen. Alle zorg moet beschikbaar zijn, ook voor adolescenten. Er mag geen vacuüm ontstaan of blijven bestaan voor de hulp aan jongeren.

Kwaliteit

Elk land zou moeten beschikken over hulp op maat van jongeren. De hulpverlening is dan flexibel binnen de leeftijdsgroep (12 tot 24 jaar).Dit betekent dat jongeren zich welkom en begrepen voelen door een aantrekkelijke en warme omgeving met een positief imago, gunstige openingsuren, een goede bereikbaarheid, korte wachttijden, gratis dienstverlening, ... De hulpverleners hebben niet alleen de nodige klinische competenties maar zijn ook vriendelijk, oprecht en respectvol ten aanzien van jongeren. Jongeren en hun ouders zijn steeds betrokken bij het zorgtraject en jongeren helpen elkaar door groepssessies.

De continuïteit wordt zoveel mogelijk gewaarborgd, een jongere wordt liefst door hetzelfde team opgevolgd en behandeld. In elke actie wordt aan de noden van de doelgroep gedacht. Elke vorm van hulp moet hoge kwaliteitsnormen nastreven, opgelegd door de overheid. De overheid voorziet in evaluatie-instrumenten om die kwaliteit te onderzoeken. Zo is er een vergelijking mogelijk tussen verschillende instellingen en regio’s.

Bereikbaarheid

Het stigma wordt best weggewerkt op initiatief van de overheid en in samenwerking met de media. Zo vergroot de kennis over geestelijke gezondheid bij jongeren. Er wordt helder gecommuniceerd over de hulp die organisaties bieden in een toegankelijke en klare taal.

Hulp wordt zo veel mogelijk in de eerste lijn aangeboden. Zelfs jeugdhuizen kunnen info aanbieden. Het internet kan helpen om hulp makkelijker bereikbaar te maken voor jongeren, door online-interventies en kwaliteitslabels voor websites.

Gepersonaliseerde zorg

De hulp is persoonlijk en ze betrekt de jongere steeds bij het traject. Het aanbod bevat medicinale, sociale en psychologische hulpvormen. Geestelijke gezondheidsproblemen worden benaderd vanuit een ontwikkelingsperspectief.

Elk zorgplan slaat de brug naar het normale leven. Herstel en inclusie in de maatschappij zijn het eerste doel. Indien mogelijk krijgt de jongere hulp in de eigen omgeving. Jongeren krijgen ondersteuning om hun opleiding af te ronden of een passende baan te vinden. Ook de ouders worden zoveel mogelijk betrokken.

Geïntegreerde zorg

Overheden creëren een gezamenlijk kader voor alle sectoren. De samenwerking tussen sectoren, instellingen en actoren wordt aangemoedigd. Multidisciplinair werken is de standaard.

Transitie naar volwassenheid

De overgang van jongere naar volwassene mag geen reden zijn om de hulp te stoppen. De transitie moet zo vlot mogelijk verlopen. De hulpverlening is dan ook flexibel over de leeftijd van patiënten. Wie nog niet klaar is voor de overgang, maar wel de leeftijd bereikt heeft, wordt nog steeds geholpen. Jongeren worden goed voorbereid op de transitie. Instellingen hebben strategische plannen en visies op transities.

Opleiding en vorming voor professionals

De opleiding voor professionals die werken met jongeren rond geestelijke gezondheidszorg is specifiek voor die doelgroep: assessment van psychische problemen bij jongeren, hoe communiceren met jongeren, welke interventies zijn geschikt voor jongeren, ...  

Andere hulpverleners krijgen info over het thema tijdens hun basistraining. Hulplijnen en websites zijn steeds voorhanden, ook voor hulpverleners.

Preventie

Landen hebben actieplannen voor preventie van geestelijke gezondheidsproblemen en promotie van welzijn bij jongeren. Scholen zijn de perfecte setting om aan preventie en promotie te doen.

Leerkrachten krijgen een basistraining geestelijke gezondheid, zodat die kennis een deel van het lespakket van de leerlingen kan worden. Scholen kunnen daarvoor samenwerken met organisaties uit de geestelijke gezondheidszorg. Een plan tegen pesten kan hier ook deel van uitmaken.

Beleid en wettelijk kader

Bij nieuwe wetten, initiatieven is er aandacht voor het verdrag van de rechten van de mens en het kinderrechtenverdrag. Er wordt genoeg geld uitgetrokken voor geestelijke gezondheidszorg voor jongeren.

De wetgeving wordt onder de loep genomen om te bekijken of gevoelige thema’s zoals medezeggenschap van minderjarigen in hun zorgtraject en de rechten en plichten van ouders zijn opgenomen.

Onderzoek

De overheid investeert in data-registratie en onderzoek, om het beleid te kunnen staven en het bewustzijn rond geestelijke gezondheid te stimuleren.

De richtlijnen werden op 3 december voorgesteld in het Europees parlement. Het document zelf is beschikbaar in het Engels en te downloaden van de LUCAS of ADOCARE website. Weldra is het in 10 andere talen, waaronder het Nederlands, verkrijgbaar. De komende maanden wordt dit document breed in Europa verspreid en het is de bedoeling dat het in alle EC landen het beleid inspireert tot passende maatregelen.