Geneesmiddelen in het water zijn een probleem

Het probleem van resten van geneesmiddelen in water staat al ettelijke jaren hoog op de internationale agenda. “Men wordt zich steeds beter bewust van de kwalijke gevolgen”, vertelt Dirk Halet, strategisch coördinator bij het Vlaams Kenniscentrum Water. “Neem nu microbiële resistentie. Doordat mensen zeer vaak antibiotica gebruiken, komen er steeds meer resten in de waterlopen terecht. Zo krijg je meer resistente bacteriën, wat een groot gevaar kan betekenen voor de volksgezondheid. Maar ook het effect van hormoonverstorende stoffen is intussen bekend. Die kunnen een impact hebben op de biodiversiteit. Zo zie je bijvoorbeeld een vervrouwelijking bij amfibieën. Daarnaast zijn er nog heel wat minder bekende gevolgen, zoals restanten van pijnstillers die een impact hebben op de nierfunctie. Of restanten van psychofarmaca die het gedrag van levende organismen nadelig kunnen beïnvloeden.”

Als we niet ingrijpen, zullen die problemen in de toekomst alleen maar toenemen, waarschuwt Halet. “Door de toenemende welvaart en de wereldwijde vergrijzing gaat het medicijnverbruik stijl de hoogte in. Dit wordt nog eens versterkt door klimaatverandering. Zo leidt langdurige droogte ertoe dat er minder water door de rivieren stroomt en dus ook de verdunningsgraad afneemt. De relatieve hoeveelheid medicijnresten wordt dan groter, waardoor de effecten ervan zullen toenemen.”

Preventie

Het is dus dringend tijd voor actie, en daarvoor is het belangrijk dat de volledige keten wordt aangepakt, aldus Halet. “De Europese Commissie heeft onlangs een voorstel op tafel gelegd rond stedelijk afvalwater. Zuiveringsinstallaties moeten aan steeds strengere normen voldoen. De lijst met stoffen die moeten worden weggezuiverd is ook steeds langer. Vroeger lag de focus sterk op de verwijdering van organische stof en nutriënten als fosfor en stikstof. Vandaag komen er ook verschillende medicijnen op die lijst terecht, zoals anticonceptiepillen en bepaalde pijnstillers. De zuiveringsmaatschappijen moeten dus nieuwe installaties bouwen om het afvalwater extra te zuiveren. Vanuit het principe dat de vervuiler betaalt, wordt in het voorstel ook gekeken naar de farmabedrijven om die aanpassingen mee te betalen.”

Die ‘end-of-pipe’-aanpak is cruciaal, maar zeker niet voldoende, onderstreept Halet. "De grootste hefboom zit in preventie. Hoe kunnen we voorkomen dat er zoveel medicatie in het afvalwater terechtkomt? Dat kan op verschillende manieren. Zo moet het gebruik van medicatie beter afgestemd worden op de medische noden. Apothekers en artsen kunnen patiënten hierrond zeker sensibiliseren. Het is belangrijk dat een patiënt trouw de medicatie neemt die hij voorgeschreven krijgt, dat hij niet aan overbodige zelfmedicatie doet en dat hij vervallen medicijnen zeker niet zomaar door het toilet spoelt. Niet iedereen weet dit, maar vervallen of ongebruikte medicatie moet je terugbrengen naar je apotheek. Die zal het kosteloos aannemen en op een veilige manier laten vernietigen.”

Bewust voorschrijven

Artsen kunnen bovendien bewuster nadenken over de medicatie die ze voorschrijven. “In Finland worden artsen beter geïnformeerd over de ecologische impact van bepaalde medicijnen. Als twee pillen even performant zijn om een bepaalde ziekte te bestrijden – dat blijft uiteraard het uitgangspunt –, dan kunnen ze kiezen voor de variant met de minste impact.”

Het is daarnaast belangrijk dat de farmaceutische sector verder investeert in onderzoek en ontwikkeling van medicijnen die niet alleen performant werken voor de gezondheid, maar die ook een zo laag mogelijke milieu-impact hebben. Er is bijvoorbeeld veel aandacht voor diclofenac, een anti-inflammatoir geneesmiddel. Veel mensen kennen dat als een crème tegen spierpijn. Ze smeren dit op hun huid, maar wanneer ze douchen, spoelt een groot deel weg. Medicatie ontwikkelen waarbij de actieve componenten beter worden opgenomen door de huid, is zo’n positieve evolutie.”

Levensstijl

We kunnen ons gezondheidssysteem ook bewuster organiseren. “De aandacht voor preventie neemt gelukkig toe. Denk maar aan de CM, zij profileert zich als ‘gezondheidsfonds’ in plaats van ‘ziekenfonds’. We zouden er nog veel meer in moeten investeren. Vandaag wordt medicatie soms als een ‘makkelijke oplossing’ naar voren geschoven, terwijl veel medicijnen, zoals bijvoorbeeld bètablokkers, cholesterolverlagers en psychofarmaca, ook te maken hebben met een levensstijl. Als we allemaal gestimuleerd zouden worden om gezonder te leven, zouden er minder medicijnen nodig zijn.”

Op elk niveau van de medicatie-keten (burger, arts, apotheker en samenleving) kan er dus preventief worden gewerkt. “Het is vooral de taak van apothekers en artsen om mensen goed te sensibiliseren. Ook het Vlaams Kenniscentrum Water probeert mensen zo correct mogelijk te informeren. Zo hebben we eind vorig jaar samen met verschillende partners in Bozar de expo Faces of Water georganiseerd, een kunstproject met een expo waarbij kunstenaars en wetenschappers reflecteerden op de rol van water. Hoe meer mensen we kunnen overtuigen om bewuster met medicijnen om te springen, hoe beter.”