Het uur van zorghond Sam

Sinds enkele maanden hebben de jongeren van Jeugdzorg Emmaüs in Antwerpen er een speciale begeleider op vier poten bij. Zorghond Sam versterkt na twee jaar intensieve opleiding het team van leefgroepbegeleiders als emotionele zorghond. Het is voor het eerst dat een specifiek opgeleide zorghond in de jeugdhulp ingezet wordt in de ondersteuning van kinderen en jongeren die tijdelijk niet thuis kunnen verblijven. Hij ontmijnt crisissen, haalt stress naar beneden en kanaliseert emoties. Hun gevoelens kunnen delen met Sam, maakt voor de jongeren een groot verschil.

Lynn Dekeyser schreef voor StampMedia een artikel over zorghond Sam, dat we hieronder graag delen: 

Jeugdvoorziening Emmaüs heeft sinds kort een nieuwe collega: zorghond Sam geeft er emotionele ondersteuning aan jonge slachtoffers van onveilige thuissituaties. Hij biedt een houvast in moeilijke momenten als een gesprek met gezinsleden of bezoek aan de jeugdrechtbank. “Ik vind het graaf dat hij zo’n cape heeft, als zorghond. Hij is echt onze held.”

Een emotionele zorghond is, een hond die rust brengt voor wie last heeft van emotionele spanningen of stress. Bij woede of verdriet zoekt hij contact. “Bij ruzie plaatst Sam zich tussen de jongere en de persoon waarmee hij ruzie heeft. Is de jongere bedroefd of gespannen, dan legt hij zijn hoofd op hun schoot”, vertelt Thijs Van Vijnckt, hoofdbaasje van Sam en teamcoördinator bij jeugdvoorziening Emmaüs.

Sam, (ras van de hond), wordt specifiek ingezet voor jongeren tussen twaalf en twintig jaar. Zij verblijven voor korte of langere tijd in de voorziening. Hij vergezelt er hen bij alledaagse bezigheden in de leefgroep, maar ook bij één op één contacten, waarbij hij een positief effect heeft op traumagerelateerd gedrag. Dat kan gaan over een gesprek bij de therapeut, met gezinsleden of bezoek aan de jeugdrechtbank.

Hachiko

Soms vraagt een jongere om na een moeilijk moment even bij Sam te kunnen zitten. Begeleider Thijs Van Vijnckt neemt de jongere dan mee naar een apart lokaal, waar hij de hond en de jongere even alleen laat. “Achteraf zie en hoor ik dat het de jongere het goed doet. Dan zeggen ze: ‘Ik ben blij dat ik het er niet nog eens met een begeleider over moest hebben, want ik had het gehad met mensen’.”

Dat Sam op die manier kan helpen, is het resultaat van het Europees project ‘Victim Support Europe’. Dat project subsidieerde de tweejarige opleiding van Sam bij Hachiko en Canisha, twee erkende trainingscentra voor hulphonden. Uit de ervaringen met Sam stelden ze een draaiboek op met richtlijnen. Daarmee kunnen ook andere organisaties emotionele zorghonden opleiden. “Dit project is nog maar het begin”, zegt Kaye Botte, trainster bij Hachiko. “We hopen nog meer honden te mogen plaatsen en jongeren te helpen.”

Gescreend en getraind

Zorghonden moeten makkelijk te trainen en te belonen zijn, zowel op het vlak van eten als van hoe hij omgaat met mensen. Sam doorliep een uitgebreid traject van twee jaar, waarbij hij in de eerste plaats gescreend werd op leerbaarheid. Tijdens de screening kijken de begeleiders ook of de hond niet te gevoelig is voor externe geluiden of prikkels van bijvoorbeeld ruzies. Al die factoren zaten goed bij Sam.

Na selectie werden hoofbaasje Thijs Van Vijnckt en de andere begeleiders tijdens de laatste maanden van het traject betrokken bij de opleiding. Kaya Botte: “Daardoor kregen we zicht op waar de jongeren ter plekke nood aan hebben.”Enkel zo kunnen we de zorghond optimaal laten meedraaien in de organisatie.”

Commando’s als ‘head rest’, waarbij Sam zijn hoofd op de schoot van jongere legt, werden daardoor verfijnd. “Sam legt nu niet alleen op commando, maar ook spontaan zijn hoofd op hun schoot. Dat werkt beter om te troosten”, weet Botte.

'Zit’, ‘poot’, ‘kies maar’

Tijdens zijn opleiding leerde Sam een aantal unieke commando’s. Dat ervaart Esma(15) die al een drietal weken in de voorziening verblijft, ook. “Het is ook wel gek, zo’n hond kent allerlei commando’s, terwijl een andere hond alleen maar ‘zit’ en ‘poot’ kan.”

Omdat Sam ingezet wordt voor jongerenzorg, leerde hij ook het commando ‘kies maar’. Jongeren in de jeugdzorg hebben vaak een psychische kwetsbaarheid, waardoor keuzes maken een uitdaging is. “Sam helpt hen zo bij het maken van moeilijke keuzes”, zegt Van Vijnckt.

“Bij gevoelige gespreksonderwerpen verbinden we aan elk van die voorwerpen een onderwerp. Het ene voorwerp staat voor ‘praten over de situatie bij mama’, het andere voor ‘praten over de situatie bij papa’. Het voorwerp dat Sam dan willekeurig met zijn poot aanwijst, bepaalt het gespreksonderwerp. Alleen Sam kan dat, geen enkel mens kan dat vervangen.” Sam ondersteunt jongeren in bepaalde keuzes, hij treedt op als een ‘neutrale’ tussenfiguur. Het biedt geen garanties, maar het is een extra hulpmiddel voor begeleiders.  

Naast commando’s heeft de zorghond een sterk empathisch vermogen. De hond voelt of de jongere nood heeft aan een geruststellend gebaar, speelse ontmoeting of even met rust gelaten wil worden. “Hij kan zich in je positie verplaatsen”, zegt Esma. “Als je rustig bent, is hij dat ook. En als je wil spelen, wil hij ook spelen.”

Ook Jayden (15), die al meer dan negen maanden bij Emmaüs verblijft, heeft een goede ervaring met Sam. “Niet alle dagen zijn even goed, maar Sam kan mij op één of andere manier intens rustig laten voelen. Hij moet niet eens iets speciaals doen, er gewoon zijn is vaak genoeg.”

Geen zorghond voor elke jeugdorganisatie

Sam maakte de voorbije maanden al een groot verschil voor de jongeren van Emmaüs. Thijs Van Vijnckt: “Eén van onze jongeren had het regelmatig moeilijk wanneer hij naar jeugdrechter moest. Er konden dan wel eens verwijten van zijn kant komen. Toen we Sam voor het eerst meenamen naar de jeugdrechtbank, veranderde het gedrag van de jongen compleet. Toen hij voelde dat hij boos zou worden, richtte hij zich tot Sam en begon hem te strelen. Daardoor werd hij niet kwaad op de jeugdrechter. Dat was voor hem de eerste keer.”

Ondanks het draaiboek en de succesverhalen, worden viervoeters als Sam niet structureel in jeugdvoorzieningen ingezet. Er hangt namelijk een aanzienlijk kostenplaatje van zo’n 25.000 euro aan vast. De training en opvolging van Sam vragen ook veel tijd en inspanning. “De budgetten worden niet berekend op basis van het feit of er een zorghond aangevraagd wordt of niet”, zegt Niels Heselmans, woordvoerder van het agentschap Opgroeien. “Dat is een beslissing die de organisatie zelf moet maken. Niet elke organisatie is bovendien van plan om hier budget voor uit te trekken, of heeft medewerkers die bereid zijn een training te volgen en de hond in huis te nemen.”

De focus ligt voor Opgroeien veeleer op het verspreiden van kennis over emotionele zorghonden. “We gaan voorzieningen niets opleggen, maar als de intrinsieke motivatie er is, geven we hen zeker de ruimte om er ook daadwerkelijk mee aan de slag te gaan.”

© 2023 StampMedia / Lynn Dekeyser