kinderen & jongeren

Kindreflex: nieuw instrument voor veiligheid van kinderen

Meer aandacht voor kinderen van ouders met een psychisch probleem

Naar schatting 378.000 kinderen in Vlaanderen groeien op bij een ouder met een psychisch probleem of verslaving. Hulpverleners die werken met deze ouders zien de kinderen te vaak over het hoofd. De Kindreflex, een stappenplan voor hulpverleners dat wordt uitgerold over Vlaanderen, moet daar verandering in brengen.  

Kindcheck 
In Vlaanderen zijn er elk jaar naar schatting 378.000 kinderen die opgroeien bij een ouder met een verslaving of psychisch probleem. Onderzoek toont aan dat minstens een derde van deze kinderen later zelf een ernstig en langdurig psychisch probleem ontwikkelt. Daarbij lopen kinderen met een ouder met een psychisch probleem meer kans om op te groeien in een onveilige omgeving.  
Naar schatting 378.000 kinderen in Vlaanderen groeien op bij een ouder met een verslaving of psychisch probleem  Hulpverleners uit de geestelijke gezondheidszorg staan echter weinig stil bij de kinderen en het ouderschap van hun cliënt. In Nederland zijn hulpverleners die werken in de sectoren gezondheid, onderwijs, kinderopvang, maatschappelijke ondersteuning en jeugdhulp die met volwassenen werken sinds 2013 verplicht om een ‘Kindcheck’ uit te voeren. In de contacten met hun cliënt gaan ze na of die zorg draagt voor minderjarige kinderen en of de kinderen veilig bij hem/haar kunnen opgroeien. Het Nederlandse meldpunt voor kindermishandeling kreeg sindsdien 60 keer meer meldingen van mishandeling, waarvan het merendeel terecht bleek.  
Vlaamse Kindreflex 
De Nederlandse kindcheck werd door LUCAS KU Leuven in opdracht van het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin vertaald naar de Vlaamse realiteit onder de naam Kindreflex, een waakzaamheidsinstrument met een dubbele doelstelling. Enerzijds wil het hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg stimuleren om met hun volwassen cliënten te praten over hun ouderschap en kinderen. Anderzijds moet de tool hulpverleners helpen om onveilige gezinssituaties te detecteren en de kinderen zo snel mogelijk veiligheid te bieden.  
De Kindreflex wil hulpverleners stimuleren om over ouderschap en kinderen te praten én wil onveilige gezinssituaties detecteren De Kindreflex is een stappenplan met zes fases dat hulpverleners tipt over hoe ze ouders op een open en niet stigmatiserende manier kunnen aanspreken over het welzijn van hun kinderen. Het geeft hulpverleners ook het mandaat om verontrustende situaties aan te pakken, in samenspraak met de ouder. De 200 organisaties die zich in Vlaanderen bezighouden met geestelijke gezondheidszorg voor volwassenen zullen de komende maanden de tool in hun werking introduceren. De uitrol gebeurt onder supervisie van het Vlaams Expertisecentrum Kindermishandeling.  
Verschillen tussen hulpverleners 
Vandaag bestaan er grote verschillen tussen voorzieningen uit de geestelijke gezondheidszorg wat betreft de mate waarin men aandacht schenkt aan de kinderen en de ouderrol van cliënten. Sommige voorzieningen en hulpverleners zien het als een evidentie om daar stil bij te staan, andere vinden dat helemaal niet vanzelfsprekend. Hulpverleners uit mobiele teams komen aan huis bij cliënten, waardoor de kinderen automatisch in beeld komen. Ook binnen de verslaafdenzorg maken de kinderen en de gezinssituatie van cliënten vaak deel uit van de behandeling.  
Hulpverleners uit de ambulante en residentiële zorg hebben daarentegen niet altijd de reflex om naar de kinderen en het ouderschap van hun cliënten te vragen. Met de Kindreflex worden zulke verschillen weggewerkt; de Kindreflex wordt standaard toegepast bij elke cliënt, ongeacht de situatie.  
Daarnaast voorziet de Kindreflex ook een vervolgtraject voor alle ouders om het welzijn van de ouders én hun kinderen te versterken. Zo worden de kinderen geïnformeerd over de problemen van hun ouder(s), krijgen cliënten handvaten om hun rol als ouder met meer voldoening te vervullen. Als de thuissituatie voor kinderen onveilig is, wordt er in het vervolgtraject nagegaan of er sprake is van verontrusting, hoe de veiligheid hersteld kan worden en of het nodig is om gemandateerde voorzieningen te betrekken.  
Zes stappen 
Het uitvoeren van de Kindreflex verloopt in zes stappen. In de eerste stappen wordt een gesprek gevoerd over de kinderen en het ouderschap en wordt gepeild naar de veiligheid en het welzijn van de kinderen thuis. Vervolgens worden cliënten ondersteund in hun rol als ouder en wordt er nagegaan of er sprake is van verontrusting. In dat geval wordt gezocht naar een veilige situatie voor de kinderen en wordt indien nodig een gemandateerde voorziening betrokken. 

Onderzoeksmethode 

Het doel van het onderzoek naar de Vlaamse Kindreflex was vierledig
- Een basisversie ontwikkelen van de Kindreflex op basis van de Nederlandse Kindcheck die toegepast kan worden in de geestelijke gezondheidszorg en die tegemoetkomt aan de Vlaamse manier van werken; 
- een eerste aanzet ontwikkelen voor de tools die noodzakelijk zijn voor de implementatie van de Kindreflex; 
- een implementatieplan uitwerken, met aandacht voor een infocampagne, vorming, monitoring en evaluatie; 
- beleidsaanbevelingen formuleren rond de implementatie, monitoring en evaluatie van de Kindreflex in Vlaanderen. 

De onderzoeksmethode bestond uit vier onderdelen om deze doelen te realiseren
- Documentanalyse van wetenschappelijke, praktijkgerichte en beleidsgerichte informatie relevant voor de ontwikkeling en toepassing van de Kindreflex; 
- vier focusgroepen met professionals uit de geestelijke gezondheidszorg en ervarings-deskundigen om zicht te krijgen op: 

  • wat er vandaag al gebeurt in de geestelijke gezondheidszorg met betrekking tot de veiligheid van kinderen van volwassenen met verslaving of psychische problemen;
  • hoe de Vlaamse Kindreflex er inhoudelijk uit moet zien;
  • welke tools nodig zijn om professionals te ondersteunen bij het uitvoeren van de Kindreflex in Vlaanderen.

- twee expertgroepen met stakeholders uit de geestelijke gezondheidszorg om te peilen naar hun mening over de uitwerking van de Vlaamse Kindreflex; 
- overleg met leden van een stuurgroep om af te stemmen over de tussentijdse resultaten van het onderzoek, de inhoud van het rapport en de concrete uitwerking van de Kindreflex en ondersteunende tools. 

Meer weten? www.kindreflex.be bundelt alle info over de Kindreflex en het onderzoek.  

Onderzoekers: Evelien Coppens, Kathleen De Cuyper & Chantal Van Audenhove, LUCAS KU Leuven voor het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Onderzoek in opdracht van minister Jo Vandeurzen.