"Verbinding maken is cruciaal"

Professor Lucia De Haene (docent Psychologische en Pedagogische Wetenschappen, KU Leuven) onderzoekt al meer dan tien jaar de gevolgen van gedwongen migratie voor gezinsrelaties bij vluchtelingen. Daarnaast coördineert ze een aanbod in traumazorg voor vluchtelingen bij het praktijkcentrum PraxisP en geeft ze ook intervisie aan teams en hulpverleners. Lucia De Haene weet dus waarover ze spreekt. “Veel hulpverleners komen vandaag voor de eerste keer met vluchtelingen in contact. Ze voelen dat ze hun vertrouwde denkkaders moeten verlaten, maar ze twijfelen over de juiste aanpak.”

"Cultuurbehoud en integratie kunnen perfect samengaan."

Wat moet je zeker weten wanneer je met vluchtelingen werkt?

Lucia De Haene: “De ervaring van oorlog, geweld en vlucht is voor velen een proces van traumatisering, waar ze heel actief mee proberen om te gaan. Ouders kunnen er bijvoorbeeld voor kiezen om niet meer over gebeurtenissen te praten. Zelfs als de kinderen er getuige van waren. In het Westen geloven we dat spreken over trauma kan helpen om ervaringen te verwerken. Dat is niet zo in alle culturen. Sommigen kiezen er bijvoorbeeld voor om ‘actief te zwijgen’, vanuit de overtuiging dat praten nog meer verdriet veroorzaakt.”

 

Kennis over de cultuur is dus cruciaal?

“Klopt. Tegelijk kan je weinig gedragingen uitsluitend door cultuur verklaren. Huiselijk geweld bijvoorbeeld wordt bij vluchtelingen te vaak louter cultureel gekaderd: ze zouden andere opvattingen rond straffen en sanctioneren hanteren. Er kan een verschil in waardenpatroon bestaan, maar evengoed is de agressie een uitdrukking van pijn en lijden die veroorzaakt worden door een traumatisch levensverhaal. De traumatische ervaringen – zoals marteling en vervolging – kunnen dan, door herbelevingen of overspoeling, in gezinsrelaties herhaald worden. Veel volwassenen vluchten om hun kinderen te beschermen. Dat ze zelf de oorzaak vormen van een nieuwe onveilige situatie leidt tot een groot gevoel van schuld en schaamte.”

Hoe kunnen we als samenleving met die traumatische ervaringen aan de slag?

“Voor de verwerking van veelvuldige traumatische ervaringen en het stabiliseren van cumulatieve stress moet je de veiligheid herstellen. Maar de onveiligheid waarvoor mensen vluchtten, blijft hier vaak voortduren, ook al is dat op een andere manier. Vluchtelingen kampen hier met sociale isolatie. Ze ondervinden discriminatie. Ze vinden geen gepaste huisvesting. Een laagdrempelige maatschappelijke context – zoals de school, het jeugdwerk, het buurtwerk, de sociale dienstverlening – kan helpen om de veiligheid te herstellen. Door stabiliteit te creëren, door informatie te geven, door de controle op de eigen levensloop te vergroten. Ze kunnen ook helpen met de sociale verankering van de vluchtelingen in hun gastsamenleving. Zo ontstaat er een nieuwe sociale verbondenheid, een herstel van de sociale relaties na een levensverhaal waarin sociale banden door vlucht en geweld vernietigd of gefragmenteerd werden. Onderzoek toont aan dat integratie het meest succesvol is wanneer je aandacht hebt voor die sociale verbindingen.”

U wijst ook op het belang van openheid voor elkaars culturele opvattingen.

“Mensen met een traumatische levensgeschiedenis blijven zich met hun eigen cultuur identificeren en zijn sterk gehecht aan hun culturele betekeniswereld. Zo willen ze culturele continuïteit creëren. Die is nodig om hun trauma te verwerken. Georganiseerd geweld verbreekt heel vaak de bestaande culturele banden en de sociale verankering. Dankzij culturele continuïteit kan je die breuken overbruggen.

Veel ouders willen bijvoorbeeld hun tradi- denkkaders moeten verlaten.” tionele opvoedingspatronen doorgeven, om de continuïteit in het levensverhaal van hun kinderen te garanderen. Dit betekent echter niet dat vluchtelingen zich per definitie niet kunnen of willen integreren. Cultuurbehoud en integratie kunnen perfect samengaan. Cultuurbehoud draagt trouwens niet enkel bij tot de verwerking van een traumatische levensgeschiedenis, maar ondersteunt ook de voeling van jongeren met hun culturele roots. Ouders hopen erg vaak dat ze hun kinderen zo kunnen stimuleren om naar hun land van herkomst terug te keren en er de kapotte gemeenschap te herstellen.”

Hoe beoordeel je de vluchtelingenbegeleiding in Vlaanderen vandaag?

“Het besef groeit dat de verwerking van traumatische ervaringen bij vluchtelingen specifieke ondersteuning kan vragen. Dat is op zich een goede zaak. Voor de verdere uitbouw van de vluchtelingenbegeleiding kunnen we ons laten inspireren door praktijken in Canada en het Verenigd Koninkrijk. Daar worden mensen uit de culturele gemeenschap betrokken bij de hulpverlening aan vluchtelingen en denkt een imam of een spirituele heler bijvoorbeeld actief mee over het hulpverleningstraject. Die persoon fungeert ook meteen als brugfiguur tussen de vluchteling en de ontvangende samenleving. Die connecties tussen vluchtelingen en onze samenleving zijn wezenlijk voor hun herstel en integratie. In de begeleiding van vluchtelingen is het dan ook cruciaal om daar werk van te maken. Zorg gaat over ondersteuning bij de verwerking van traumatische ervaringen, maar zeker ook over sociale isolatie tegengaan en verbondenheid in onze samenleving herstellen.”