welzijn & zorg

“Ons snoezelbos is een vluchtroute in het groen”

Leven volgens de noden van de bewoners en de natuur
27.01.2023
Foto's
Bob Van Mol

Snoezelruimtes zijn een bekend fenomeen in de zorg. Her en der in Vlaamse voorzieningen duiken ook snoezelbossen op. “Voor onze bewoners is het de ideale plek om te ontprikkelen en tot rust te komen, zodat we vaak een time-out kunnen voorkomen”, vertellen Lien Vanhoef en Ilse Gielen van Covida vzw. Myriam De Bie van het Agentschap voor Natuur en Bos licht toe.

In Hasselt, te midden van het groen, ligt Het Roer, een voorziening voor volwassenen met een verstandelijke beperking en onderdeel van Covida vzw. Twee van de woonunits hebben sinds 2019 samen hun eigen snoezelbos: een natuurlijk bos met een wandelpad, picknicktafel, ligschommel, kippen en insectenhotel. Alles is er natuurlijk: geen gekleurd metaal of plastic, maar enkel hout. “Voor onze bewoners biedt dit een enorme meerwaarde”, vertelt teamcoördinator Ilse Gielen van Covida. “We hadden altijd al een klein bosje als tuin, maar vroeger was dat niet toegankelijk. Toen we de projectoproep van Agentschap Natuur en Bos zagen voorbijkomen, over de aanleg van snoezelbossen, hebben we niet lang getwijfeld.”

In het traject dat eraan vooraf ging, kregen ook de bewoners inspraak, vertelt pedagoge Lien Vanhoef van Covida. “Ze zijn vrij mondig en bleken goed te weten wat ze wilden. Een ligschommel, een soort klimtoren – op maat van volwassenen – en een pad door het bos. Beweging is heel belangrijk voor onze doelgroep. Op deze manier kunnen ze dus dagelijks wandelen in hun eigen achtertuin.” Uiteraard mocht ook de biodiversiteit niet uit het oog worden verloren. “Er is goed onderzocht welke bomen konden blijven, welke bomen – exotische soorten die hier niet thuishoren – beter zouden worden gekapt en welke er werden aangeplant. Niets ging er verloren: de gekapte bomen bleven liggen, waardoor ze een meerwaarde vormen voor het bos. Die stammen zijn ideaal om even op uit te rusten, maar ze trekken ook veel nieuwe diertjes aan.”

Vluchtroute in het groen

“Het snoezelbos is een ideale plek om even tot rust te komen en te ontprikkelen. Zeker voor de bewoners van onze structuurwoning, die relatief zelfstandig zijn, maar wel gedragsproblemen hebben”, vertelt Vanhoef. “Wij proberen onze time-out-ruimte zo weinig mogelijk te gebruiken, en we merken dat het preventief kan werken om even naar buiten te gaan. Het is een soort vluchtroute in het groen. Het grote voordeel is dat het snoezelbos voor de bewoners vrij toegankelijk is, maar dat we wel altijd toezicht kunnen houden vanuit de woning. Vandaar de bewuste keuze om geen ‘schuilhut’ te creëren. Vanuit ‘snoezeloogpunt’ zou zo’n afgesloten buitenruimte een mooi idee zijn, maar dan zou er altijd een begeleider aanwezig moeten zijn.”

Ook de bewoners van de ‘nursing woning’, mensen met een grotere zorgbehoefte en een medische problematiek, kunnen naar het snoezelbos, maar enkel onder begeleiding. “Voor hen is het toegankelijke wandelpad cruciaal, omdat ze vaak moeilijk te been zijn”, legt Gielen uit. Speciaal voor hen hebben we ook extra sensorische elementen aangebracht: borden met steentjes en dennenappels bijvoorbeeld, of zelfgemaakte windorgels. Ook voor deze mensen zien we dat het snoezelbos een oase van rust is. Dat geldt trouwens evengoed voor onszelf. Het is een enorme meerwaarde om dagelijks in het groen te kunnen werken. Vanuit elke ruimte in de woningen kijken we uit op bomen en vogels.”

Biodiversiteit

“We merken een grote belangstelling bij zorgvoorzieningen om hun terreinen meer biodivers in te richten”, vertelt Myriam De Bie van het Agentschap voor Natuur en Bos. “Er bestaat ook al zeer veel wetenschappelijk onderzoek, al is die relatie tussen gezondheid en natuur nog steeds niet helemaal duidelijk en blijft ze moeilijk te onderzoeken. Intussen zijn er wel enkele hypothesen die steeds meer bijval krijgen. Dat natuur ons helpt mentaal te herstellen, omdat het niet de stressoren bevat van alledag. Maar er is ook de hypothese dat een natuurlijke omgeving bijdraagt tot het opbouwen van ons zelfbewustzijn en de veerkracht versterkt. Soms vergeten we dat we gewoon zelf deel zijn van die natuur. De natuur heeft ons nodig om gezond te zijn en wij die natuur.”

Vanuit die link tussen natuur en gezondheid, organiseerde het Agentschap voor Natuur en Bos enkele jaren geleden een interne innovatiewedstrijd. “Toen is onze toenmalige financieel directeur met het idee van snoezelbossen op de proppen gekomen”, lacht De Bie. “In een snoezelruimte, die vooral bekend is uit voorzieningen voor mensen met een beperking, komen mensen tot rust omdat hun zintuigen op een andere manier worden geprikkeld. De natuur is daarvoor perfect geschikt. Als je in je buurt – het liefst vlakbij – bestaande natuur hebt of nieuwe groene zone inricht waar je mee kan verbinden, dan brengt dat rust. Therapeuten kunnen bewoners of patiënten ook meenemen in de natuur en hen helpen om er contact mee te maken.”

En er kunnen leuke extra’s zijn, zoals de natuurlijke ligschommel bij Het Roer, maar dat is niet noodzakelijk, beklemtoont De Bie. “De kern is simpel. Het moet een plek zijn met een evenwicht tussen mensen, planten en dieren, waar mensen de gelegenheid hebben contact te maken met natuur. Je kan veel varianten bedenken, van wilde natuur tot zorgtuinen. We kijken naar de noden van de bewoners – die altijd inspraak krijgen –, maar ook naar de noden van de natuur en hoe die functioneert in de ruimere omgeving. Als we die aspecten evenwichtig vertalen in een snoezelbos of zorgtuin is er veel winst.”