'Een handicap is geen ziekte'

“Den Dries startte als een voorlopig project in klein kasteeltje in Doornzele. Kort na de start kregen we al een principiële goedkeuring voor een nieuwbouw voor zestig bedden, voor een ‘bezigheidshome’ zoals dat begin jaren tachtig nog genoemd werd”, vertelt Luc. “We hadden één badkamer en twee toiletten, de kinesitherapie werd gegeven in een tuinhuis waar in de winter de ijsbloemen op de ruiten stonden. Je kan wel stellen dat we aan het pionieren waren. Niet altijd makkelijk, maar het gaf wel een speciale dynamiek: als je dat allemaal kan overwinnen, kan je alles.” 

 

Op een bepaald moment was het tijd om over te schakelen van pionieren naar professioneel werken. “Ons personeel begon – terecht – meer te verwachten”, aldus Luc. “Aanvankelijk hadden we zelfs geen loonstrookjes. Onze personeelsleden vroegen hoe het zat met verplaatsingsonkosten en verzekeringen. En dat zijn inderdaad belangrijke randvoorwaarden om zorg goed te kunnen organiseren. Iemand kreeg toen verantwoordelijkheid over het personeel, en we namen een sociaal secretariaat en boekhoudkantoor onder de arm om de lonen te berekenen.” 

Volgens Luc is de zorg voor personen met een beperking de afgelopen 40 jaar meer veranderd dan in de 400 jaar daarvoor. “Het is in deze tijd bijna niet te geloven, maar wij werden rond 1980 nog opgeleid met termen als imbecielen, idioten, oligofrenen… om gradaties in beperkingen aan te duiden. Daarna gingen termen van invaliden naar mindervaliden, naar gehandicapten, mensen met een handicap, mensen met een beperking…”
Niet alleen de termen waarin gesproken werd veranderden, ook de sector zelf en de ondersteuning zijn ontzettend geëvolueerd. “Vroeger werden mensen zo goed als mogelijk weggestopt”, zegt Luc. “Liefst in een bos zodat ze niet te veel overlast veroorzaakten. Ze moesten zogezegd in een ‘gezonde omgeving’ leven, terwijl een handicap tot nader order nog geen ziekte is. Als we in die tijd op restaurant gingen met onze mensen, of naar de kermis, werd er schande over ons gesproken. Dat je met zo’n mensen buiten durfde komen! Nu gebeurt dat ook nog wel heel af en toe , maar het is toch al minder ostentatief.”

 

En de grote verdienste van die evolutie ligt bij de mensen met een beperking zelf, vindt Luc. “Mensen met een beperking hebben steeds meer zelf hun leven in handen genomen. We hebben hen die mogelijkheid gegeven door beschermd wonen, geïntegreerd wonen en inclusief wonen aan te bieden. Door mensen binnen te brengen in de samenleving, verander je de perceptie, en daar zorgen ze zelf voor. In Evergem wonen mensen van Den Dries in rijwoningen in het centrum. Ze gaan zelf naar de bakker, de slager, de supermarkt: zo zorgen ze zelf voor hun inclusie. We maakten lange tijd de fout te denken dat wij voor die inclusie moesten zorgen. We organiseerden feesten op ons terrein en stelden onze lokalen ter beschikking van de buurt. Maar we bleven ondanks die inspanningen een eiland.”

 

“Op een bepaald moment woonden er in Den Dries mensen die maar weinig ondersteuning nodig hadden. Dat was kwalijk, want zij werden zorgafhankelijk, terwijl dat niet nodig was. Tegelijkertijd waren er mensen met een zwaarder zorgprofiel die geen plek vonden. Wij hebben toen - 25 jaar geleden – aan het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap gevraagd of we een aantal van onze mensen extern mochten laten wonen. Dat was toen geen evidente vraag, maar we konden dan wel mensen met een grotere zorgvraag opvangen met hetzelfde personeelsaantal.”

 

Om extern inclusief te kunnen wonen zijn emancipatie, ontvoogding en burgerschap belangrijk volgens Luc. “Ouders of familieleden hebben soms een al te beschermende reflex, en dat is ook begrijpelijk. Denk maar aan de ongerustheid van ouders als hun kind voor het eerst alleen naar school fietst. Iemand alleen met een elektrische rolstoel laten rijden is hetzelfde. Het is niet uitgesloten dat er eens iets gebeurt. Wie leert fietsen, valt ook wel eens. Maar beter leren fietsen en een keer vallen, dan helemaal niet kunnen fietsen, toch?” 

In dat alles gebruikt Den Dries het concept van Gentle Teaching. “In de sector zien we nog heel dikwijls dat de gedragsmatige benadering wordt gehanteerd” : goed gedrag belonen, fout gedrag afkeuren of bestraffen. Wij gaan uit van onvoorwaardelijkheid en wederzijds respect en focussen vooral op de relatie. Investeren in de relatie in plaats van focussen op gedrag is voor ons de sleutel tot gedragsverandering. Wij streven ernaar om bij elk contact met een bewoner de relatie een stukje te verbeteren. Dat alles op basis van gelijkwaardigheid: je zit samen in een boot en je probeert elkaar daarin bij te staan. Wij zien agressie als een deel van een ondersteuningsnood, geen problematiek die je moet oplossen. We helpen om daarmee om te gaan, zonder erop te focussen.” 

 

Pionieren, innoveren en inspireren is volgens Luc nooit echt een doel op zich geweest, maar het is duidelijk dat Den Dries nooit uitdagingen uit de weg ging. Denk maar aan het rockfestival Rock for Specials dat ze al 25 jaar organiseren. “Toen we vijftien jaar bestonden zochten we iets om dat te vieren”, vertelt Luc. “In de sector zie je dan recepties, academische zittingen… de platgetreden paden. Wij wilden iets anders. Waarom geen festival? Maar een écht festival: met camping, met punk en rock. Met hamburgers en bier, niet alleen gezonde snacks en frisdrank. Met zo’n organisatie neem je altijd een risico. Was er iemand dronken? Ja, misschien wel. Maar het waren vooral de begeleiders die zich al eens lieten gaan. Er wordt nog vaak gedacht dat mensen met een beperking enkel graag schlagers horen. Daar is op zich niks mis mee, maar we wilden graag meer diversiteit aanbieden: van klassiek tot heavy metal.” Het werd jaar na jaar een overdonderend succes, met grote namen als Dirk Brossé, Therapy?, Clouseau… Ondertussen trekt het festival jaarlijks 7000 bezoekers.” 

 

Dialoog met en betrokkenheid van de familie is heilig in Den Dries. Maar dat betekent niet dat het altijd makkelijk is. “Toen we systematisch begonnen met heroriëntatie van bewoners van Den Dries naar huizen in het centrum, hadden we een bewoonster die heel graag extern wilde gaan wonen”, legt Luc uit. “We gaan er daarbij van uit dat iets aankunnen belangrijker is dan iets kunnen. Poetsen, koken… daarvoor kan je hulp aan huis krijgen. Maar wat moeilijker op te lossen is, is bijvoorbeeld eenzaamheid. Of niet overeenkomen met je buren, niet kunnen samenwonen met andere mensen. Wie wil, en iets aankan, mag proberen zelfstandiger te wonen. Maar soms geven families geen toestemming. De vrouw in kwestie had drie zussen die het heel goed meenden met haar. De zussen hadden aan de moeder beloofd heel goed voor hun zus te zorgen. Dat betekende voor hen in Den Dries wonen en nergens anders. Maar Anna (schuilnaam) hield vol dat ze het toch graag wilde proberen. We hebben toen allemaal samen besloten dat we een vrederechter de beslissing zouden laten nemen. Van de vrederechter mocht Magda in een rijhuis in Evergem gaan wonen. Zo gezegd, zo gedaan, en nu zijn de drie zussen de grootste ambassadeurs van inclusief wonen als er eens met familie gepraat moet worden.” 

 

Na dertig jaar zijn de gebouwen van Den Dries niet meer aangepast aan de huidige noden. Renovatie werd overwogen, maar afbreken en nieuw bouwen bleek de enige optie om alles te bereiken wat nodig was voor een inclusief woonproject dat niet langer een eiland zou zijn. “In het masterplan staan twee wooneenheden voor mensen met zware noden, op de beide uithoeken van het terrein”, aldus Luc. “Midden op het terrein komen appartementen voor gewone mensen en studio’s voor mensen met een beperking, een aantal kangoeroewoningen, een co-housing-project, een brasserie die voor iedereen toegankelijk is. Er komt een ‘huis van beleving’ met een snoezelruimte, kine en verpleegunit. Die unit zullen we delen met de huisartsenpraktijk uit de wijk. In de kineruimte worden ook yogalessen gegeven die voor iedereen toegankelijk zijn en kunnen zelfstandige kinesisten een praktijk uitbouwen. Het park en de moestuin rondom creëren verbinding en ontmoeting. Er komt een trage weg over het terrein waarover kinderen van het centrum naar school kunnen. Inwoners van Evergem komen naar hun huisarts op ons terrein, en ontmoeten zo onze bewoners.” Luc vertelt het met trots en gelooft duidelijk in een mooie toekomst voor Den Dries na zijn pensioen. “Ik heb blind vertrouwen in mijn opvolgers.”